ده فرمان
دَه فَرمان آیاتی از تورات است که در کوه سینا بر حضرت موسی(ع) نازل شد و شامل دستورات مهم توحیدی و اجتماعی است. به این فرامین در انجیل و قرآن کریم هم اشاره شده است.
محتوا
ده فرمان از ریشه یونانی deda logoi و در عبری aseret ha-dvarim به معنای ده گفتار است. تعبیر ده فرمان از خود تورات گرفته شده است: «(خداوند) سخنان این پیمان، (یعنی) همان ده فرمان را روی آن لوح‌ها نوشت». نام دیگر ده فرمان، احکام ده‌گانه موسی(ع) است. سه ماه پس از خروج بنی اسرائیل از مصر، حضرت موسی(ع) به همراه یوشع به کوه سینا رفت و چهل روز در آنجا ماند. در همین مدت الواح بر او نازل شد.
ده فرمان، دستوراتی بود که بر روی الواحل نوشته شده بود و بر حضرت موسی(ع) نازل گردید.به گفته تورات این ده فرمان به انگشت خدا در دو لوح سنگی نوشته شده است اما سایر احکام تورات را موسی(ع) نوشت. این ده فرمان را ریشه سایر دستورات و احکام تورات دانسته‌اند. ده فرمان به صورت‌های مختلفی در تورات شمارش شده است. که محتوای معروف آن به شرح زیر است:
خدا با موسی سخن گفت و این احکام را صادر کرد:
- من خداوند، خدای تو هستم، همان خدایی که تو را از اسارت و بندگی مصر آزاد کرد.
- تو را خدایان دیگر غیر از من نباشد. هیچ‌گونه بتی به شکل حیوان یا پرنده یا ماهی برای خود مساز. در برابر آنها زانو نزن و آنها را پرستش نکن؛ زیرا من که خداوند، خدای تو می‌باشم خدای غیوری هستم و کسانی را که با من دشمنی کنند، مجازات می‌کنم. این مجازات شامل حال فرزندان آنها تا نسل سوم و چهارهم می‌گردد. اما بر کسانی که مرا دوست داشته باشند و دستورات مرا پیروی کنند تا هزار پشت رحمت می‌کنم.
- از نام من که خداوند، خدای تو هستم سوءاستفاده نکن. اگر نام مرا با بی‌احترامی به زبان بیاوری یا به آن قسم دروغ بخوری تو را مجازات می‌کنم.
- روز سبت (شنبه) را به یاد داشته باش و آن را مقدس بدار. در هفته، شش روز کار کن، ولی در روز هفتم که سبت خداوند است هیچ کاری نکن؛ نه خودت، نه پسرت، نه دخترت، نه غلامت، نه کنیزت، نه مهمانت و نه چهارپایانت. چون خداوند در شش روز آسمان و زمین و دریا و هرچه را که در آنهاست آفرید و روز هفتم دست از کار کشید. پس او روز سبت را مبارک خواند و آن را روز استراحت تعیین نمود.
- پدر و مادرت را احترام کن تا در سرزمینی که خداوند، خدای تو به تو خواهد بخشید عمر طولانی داشته باشی.
- قتل مکن.
- زنا مکن.
- دزدی مکن.
- دروغ مگو.
- چشم طمع به مال و ناموس دیگران نداشته باش. به فکر تصاحب غلام و کنیز، گاو و الاغ و اموال همسایه‌ات مباش.
توضیحی در مورد محتوا
می‌توان گفت فرمان اولیه به تنظیم رابطه انسان و خداوند می‌پردازد و دستورات بعدی مربوط به دستورات اجتماعی است.
- در فرمان اول به توحید می‌پردازد و در آن ویژگی حلول‌گرایی به معنای رابطه خاص خداوند با بنی‌اسرائیل و نفرت از غیر یهودی‌ها یعنی مصری‌ها دیده می‌شود.
- در مورد فرمان چهارم یعنی تعطیل بودن روز شنبه دو دلیل گفته شده است اول اینکه این روز مقدس است؛ زیرا روزی است که خداوند در آن قوم بنی‌اسرائیل را از مصر خارج کرد و دلیل دوم اینکه روزی است که خداوند بعد از خلقت عالم در شش روز، روز شنبه را به استراحت پرداخت پس شما هم در این روز کار نکنید و استراحت کنید.
انتقاد
برخی از محققان معاصر غربی اشکالاتی را مطرح کرده و معتقدند این ده فرمان نمی‌توانسته در آن زمان نازل شده باشد. جان ناس پس از ذکر آیات ده فرمان در تورات چنین می‌آورد: «به خوبی واضح است که این عبارات نمی‌تواند اصل میثاق قوم با یهوه باشد چونکه فحوای آن با زندگانی یک جانبه فلاحتی و کشاورزی منطبق است و با حیات صحراگردی و بیابان‌نشینی سازگار نیست.(زمان نزول ده فرمان، قوم بنی‌اسرائیل در بیابان بوده‌اند) معلوم می‌شود که آن کلمات وقتی گفته شد که قوم در سرزمین خود ساکن شد».
سرگذشت
حضرت موسی(ع) پس از بازگشت از میقات و دیدن گوساله پرستی قوم، الواح را بر زمین زد که در اثر آن الواح شکسته شد بقایای الواح اول و یا الواح دوم که ده فرمان بر آن نوشته شده بود را حضرت موسی(ع) در صندوقی قرار داد که به آن، از این جهت که الواح و ده فرمان یعنی عهد خداوند با بنی‌اسرائیل در آن بود، تابوت عهد گفته می‌شد.
در نهایت پس از حمله بُخْتُنَصَّر به اورشلیم و خرابی معبد، تابوت عهد و الواحی که در درون آن بودند، مفقود شد. براساس برخی روایات، امام زمان(عج) پس از ظهور، تابوت عهد را از غاری در انطاکیه خارج خواهد کرد.
براساس کتاب مقدس، سلیمان(ع) این تابوت را در معبد اول اورشلیم و در قدس الاقداس قرار داد و پس از آن نیز در همانجا ماند.
ده فرمان در متون دینی
در انجیل
حضرت عیسی(ع) به ده فرمان اشاره کرده و مورد سفارش قرار داده است. علاوه بر ذکر همه ده فرمان در انجیل متی، اینگونه بر آن می‌افزاید و می‌گوید: شنیده‌اید که به اولین گفته شده است که زنا مکن. لیکن من به شما می‌گویم که هر کسی به زنی نگاه شهوت آلود بکند، همان دم در دل خود با او زنا کرده است. یک روحانی یهودی از عیسی(ع) پرسید کدام فرمان از همه مهمتر است؟ حضرت عیسی(ع) پاسخ داد: اولین فرمان این است که ای بنی اسرائیل بشنوید خدای ما خدای واحد است و دومین فرمان این است که همسایۀ خود را مانند خودتان دوست بدارید.شبیه این دو دستور در آیات قرآن کریم اینچنین آمده است: وَقَضَیٰ رَ‌بُّک أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا. ترجمه: و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید.
در قرآن کریم
آیات قرآن به محتوای ده فرمان اشاره می‌کند اما محتوای کامل ده فرمان را یک به یک و با جزئیات ذکر نمی‌کند. موارد زیر از جمله آیاتی است که به ده فرمان اشاره دارد:
- آیات ۲۲تا۳۹ سوره اسراء. نقل است که ابن عباس محتوای همه تورات را در نیمه اول سوره اسراء می‌دانسته است.
- آیه ۱۴۵ سوره اعراف از الواحی که به موسی داده شد سخن آمده است: و کتَبْنَا لَهُ فِی الْأَلْوَاحِ مِن کلِّ شَیءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِیلًا لِّکلِّ شَیءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَک یأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا ۚ سَأُرِ‌یکمْ‌دار الْفَاسِقِینَ.
- آیات ۸۳ و ۸۴ سوره بقره: وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ ثُمَّ تَوَلَّیتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِّنکمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ۸۳ وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکمْ لَا تَسْفِکونَ دِمَاءَکمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنفُسَکم مِّن دِیارِکمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ۸۴
- به صورت خلاصه در آیات ۱۵۱ تا ۱۵۳ سوره انعام.
ارتباط الواح و تورات از نگاه مفسران مشخص نیست و حدس و گمان‌های متعددی پیرامون آن وجود دارد. بعضی محتوای تورات و الواح را مساوی می‌دانند و بعضی تورات را اعم از الواح و بعضی تورات را اخص از الواح می‌دانند. همچنین در مورد تعداد الواح هم اختلاف نظر دارند، تعداد الواح را دو، هفت یا نه عدد بوده است که بعد از به زمین زدن آنها توسط موسی(ع) تنها یک یا دو مورد در دست موسی(ع) باقی ماند و خداوند بقیه را بازپس گرفت. جنس این الواح را زمرد، زبرجد، یاقوت سرخ یا سنگی سخت گفته‌اند و بعضی بر اساس روایتی از پیامبر اکرم(ص) جنس آن را از درخت سدر بهشت می‌دانند.
در روایات
در روایات شیعه پیرامون مضمون الواح حضرت موسی(ع) آمده است که تفصیل همه چیز در آن می‌باشد و روایات متعددی از رسیدن این الواح به صاحبان اصلی آنها یعنی ائمه اطهار(ع) سخن آمده است. بر خلاف اکثر مفسران اهل سنت، گروهی از عالمان تشیع مخصوصا در دوران آل بویه معتقدند این الواح در بردارنده همه علوم و اخبار آیندگان است و علم جفر که در اختیار امامان شیعه است از همین الواح و دیگر آثار انبیاء سرچشمه گرفته است.
آمده است که این الواح در کوهی در مسیر یمن مخفی بوده است و افرادی از یمن که قصد دیدار نبی اکرم(ص) را داشته‌اند این الواح را پیدا می‌کنند و به دست پیامبر(ص) می‌رسانند و این الواح به ائمه اطهار به ارث رسیده است. علامه طباطبایی پنهان بودن این الواح در کوه را نمی‌پذیرد. روایاتی با این مضمون وارد شده است که ائمه اطهار وارث علم و ودایع انبیاء هستند. امام صادق(ع) فرمودند: الواح موسی(ع) و عصای او نزد ماست و ما وارث پیامبرانیم.
ده فرمان در آثار هنری
ده فرمان از موضوعات جذاب دینی برای تولید فیلم و سریال بوده است که می‌توان به فیلم ده فرمان تولید سال ۱۹۵۶ در ایالت متحده آمریکا اشاره کرد که نامزد و برنده چندین جایزه اسکار در آن سال بود. همچنین سریالی به همین نام اثر فیلمساز لهستانی کریستف کیشلوفسکی در سال ۱۹۸۹ از جمله سریال‌های موفق در ژانر معناگرا می‌باشد.
پانویس
- ↑ افشار، «بازشناسی ده فرمان در تورات و قرآن پس از قرون وسطی»، ص۲۶.
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، باب ۳۴، آیه ۲۸.
- ↑ افشار، «بازشناسی ده فرمان در تورات و قرآن پس از قرون وسطی»، ص۲۶.
- ↑ موسوى سبزوارى، مواهب الرحمان في تفسير القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۰۹.
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، باب۳۱،آیه۱۸.
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، باب۲۰، آیه ۱ تا۱۸
- ↑ افشار و قلی‌پور، «نقد و نظر دانشمندان مسلمان درباره موازنه ده فرمان تورات و قرآن کریم»، ص۷
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، باب۲۰، آیه۱۱
- ↑ . پایگاه دانشنامه صهیونیسم. بازبینی‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۱۷.
- ↑ جان ناس، تاریخ جامع ادیان،۱۳۵۴ش،ص۳۳۴.
- ↑ سوره اعراف، آیه۵۰۱.
- ↑ لاجوردی، «تابوت عهد»، ص۱۸۲.
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، باب۲۵، آیه۱۶.
- ↑ لاجوردی، «تابوت عهد»، ص۱۸۲.
- ↑ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۳، ص۱۳۱.
- ↑ سید بن طاووس، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، ۱۴۱۶ق، ص۱۴۲.
- ↑ لاجوردی، «تابوت عهد»، ص۱۸۲.
- ↑ کتاب مقدس، متی، باب۵،آیه۲۸
- ↑ مرقس ۲۹:۱۲
- ↑ سوره اسراء، آیه۲۳.
- ↑ دانشنامه بزرگ اسلامی،ج۸، ص۳۳۷۳.
- ↑ تاکیم و محمدپور، «ده فرمان و الواح در تفاسیر شیعه و سنی»، مجله پژوهش‌های قرآنی،شماره ۶۵و۶۶.
- ↑ تاکیم و محمدپور، «ده فرمان و الواح در تفاسیر شیعه و سنی»، مجله پژوهش‌های قرآنی،شماره ۶۵و۶۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۷۳۳؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۶۱.
- ↑ تاکیم و محمدپور، «ده فرمان و الواح در تفاسیر شیعه و سنی»، مجله پژوهش‌های قرآنی،شماره ۶۵و۶۶.
- ↑ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۸؛ صفار قمی، بصائرالدرجات، ص۱۴۰.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۶۱.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ ترجمه: و در الواح [تورات] برای او در هر موردی پندی، و برای هر چیزی تفصیلی نگاشتیم، پس [فرمودیم:] «آن را به جدّ و جهد بگیر و قوم خود را وادار کن که بهترین آن را فرا گیرند، به زودی سرای نافرمانان را به شما می‌نمایانم.
- ↑ ترجمه: و چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که: «جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبانِ] خوش سخن بگویید، و نماز را به پا دارید، و زکات را بدهید» آن‌گاه، جز اندکی از شما، [همگی] به حالت اعراض روی برتافتید.۸۳ و چون از شما پیمان محکم گرفتیم که: «خون همدیگر را مریزید، و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید» سپس [به این پیمان] اقرار کردید، و خود گواهید.۸۴
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن المعروف بالملاحم و الفتن، مؤسسة صاحب الأمر (عج)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- افشار، بهروز و قلی پور، حسن، «نقد و نظر دانشمندان مسلمان درباره موازنه ده فرمان تورات و قرآن کریم»، در مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره۲، تابستان۱۳۹۰.
- تاکیم، لیاقت و محمد پور، محمد حسین، «ده فرمان و الواح در تفاسیر شیعه و سنی»، در مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره۶۵و۶۶، تابستان۱۳۹۰.
- جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، انتشارات پیروز،۱۳۵۴ش.
- رشید رضا، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریة العامة للكتاب، ۱۹۹۰م.
- کتاب مقدس.
- صفار قمی، بصائر الدرجات، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ ش.
- علم الهدی، سید جواد، شناخت صهیونیسم بین الملل، جامعه مدرسین، ۱۳۶۹ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
- طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، اسماعیلیان، قم.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، مکتبة العلمیة، ۱۳۳۸ق.
- موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه اهل‌بیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.